حقوق بشر در دین اسلام به چیزی فراتر از زندگی دنیوی می اندیشد
خبرگزاری شبستان _اصفهان:«زهرا ابراهیمی»، عضو گروه نویسندگی صریر به مناسبت روز «حقوق بشر آمریکایی» در یادداشتی مبانی و شاخص های حقوق بشر از منظر اسلام را عنوان کرد و نوشت: حقوق بشر اسلامی صرفا دارای ضمانت اجرایی بیرونی نیست، بلکه از ضمانتی درونی نیز برخوردار است.
یکی از اموری که می توان به عنوان اصل کلیدی در رابطه با حقوق بشردر نگاه اسلام از آن یاد کرد، این است که مبنای حقوق بشر در نگاه اسلام با مبانی سایر مکاتب متفاوت است.آنچه در مکاتبی غیر از اسلام به عنوان حقوق بشر مطرح می شود ناظر به زندگی انسان در این دنیا و آثار و لوازم آن می باشد؛ اما حقوق بشر در نگاه دین اسلام به چیزی فراتر از زندگی دنیوی می اندیشد.
تنها گزاره ی قابل تاکید در حقوق بشر غیردینی، کسب امنیت، رفاه و لذت بیشتر در زندگی دنیویست؛ این در حالیست که حقوق بشر اسلامی مبنایی انسان شناختی دارد و متناسب با تعریف دقیق و کاملی که از انسان ارائه می کند برای او حقوق و وظایفی را معین و مشخص می نماید.
انسان در نگاه دین، هدفمند است و رسیدن به کمال، هدف غایی او معرفی شده است، بنابراین حقوق بشر در اسلام بر اساس شناخت نقص و کمال و سعادت و شقاوت دنیوی و اخروی انسان تنظیم شده است.
قطعا تعریف حقوق با این نگرش که حقیقت وجودی انسان به مرگ ختم شود و به اتمام برسد، با زمانی که زندگی دنیا را مقدمه‌ای برای زندگی ابدی انسان بدانیم، متفاوت خواهد بود.
یکی دیگر از ویژگی های مهم در حقوق بشر دینی این است که حقوق به شکلی تنظیم می شود که با هدف کلی و اصلی سیستم و نظام حکیمانه ی جهان در تضاد نباشد.یعنی نوع نگاه انسان شناسی و هستی شناسی در وضع قوانین موثر است و ممکن است قانونی به ظاهر به ضرر فرد باشد اما از نگاه بالادست این حق و قانون متناسب و همانگ با کل سیستم است.
از دیگر ویژگی هایی که می توان به عنوان حقوق بشر اسلامی از آن نام برد، اولویت بندی صحیح در رابطه با نیازهاست.انسان دارای نیازهای متعددی است که گاهی رفع همه ی این نیازها با همدیگرمنجربه تضاد و تزاحم می شود لذا حقوق بشر اسلامی به گونه ای تنظیم می شود که با گزینش صحیح این نیازها، اولویتها را مقدم بدارد.
نکته ی مهم دیگری که در رابطه با حقوق بشر اسلام در مقایسه با سایر مکاتب می توان به آن اشاره کرد این است که در نگاه سایر مکاتب، انسان موجودی مستقل است و نیاز او به خداوند به عنوان منشاء هستی نادیده گرفته می شود بنابراین آنچه برای این نوع انسان معنا و اولویت دارد حق و حقوق است و تکلیف در درجه ی بعدی معنا می یابد، اما در دیدگاه دین، انسان موجودی نیازمند است و فقراو ذاتیست و مکلف بودن او در برابر خداوندی که غنی مطلق است، مقدم بر حق اوست. امام سجاد(علیه السلام) می فرمایند: اَنَّ لِلَّهِ عَلَیْکَ حُقُوقاً مُحِیطَةً بِکَ؛ خداوند بر تو حقوقى دارد و آن حقوق تو را احاطه کرده است».در مکاتب بشری حق جو بودن انسان اولویت دارد و تاکید بر حق بیش از تاکید بر تکلیف است، اما در مکتب اسلام بر تکلیف گرایی تاکید بیشتری می شود هرچند خداوند از لطف و کرم خویش حقوقی را برای انسان تعیین نموده است.در رساله ی امام سجاد علیه السلام می خوانیم: «وَ هُوَ اَصْلُ الْحُقُوقِ وَ مِنْهُ تَتَفَرَّعُ سَائِرُ الْحُقُوقِ؛ اصل و اساس همة حقوق حق خداست و سایر حقوق، متفرع بر این حق‌اند.»
وقتی رویکرد انسان رویکرد توحیدی باشد همه ی انسان ها را فارغ از رنگ و نژاد و جنسیت دارای روح واحدی می بیند و نژادپرستی برای او معنا ندارد.این نوع رویکرد خط بطلانی بر هرگونه تبعیض می کشد و همه ی انسان ها را در هر گوشه ی این زمین خاکی که باشند نه ملت، که امتی واحد می داند.
از دیگر مبانی مهم در حقوق بشر اسلامی مبنای کرامتی است که برای انسان تعبیه شده است.انسان دارای کرامت تکوینی و تشریعی است خداوند در قرآن می فرماید: وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ …و همین امر منجر می شود تا حقوق بشر متناسب با حفظ کرامت انسان مد نظر گرفته شود.
ما معتقدیم زمانی می توان حقوقی را برای بشر تنظیم نمود که بشر را به خوبی شناخت. انسان شناسی دینی بر پایه ی مباحثی از جمله توحید ، نبوت و معاد بنا شده است و به همین دلیل تنظیم حقوق بشر با توجه به تک تک این گزاره ها انجام می پذیرد.
نکته ی آخر اینکه حقوق بشری که در دین اسلام مطرح می شود صرفا دارای ضمانت اجرایی بیرونی نیست، بلکه علاوه بر ضمانت اجرایی بیرونی، یعنی همان قوانین دینی، از ضمانتی درونی نیز برخوردار است و انسان را ملزم می کند تا از نیروی نگهدارنده و بازدارنده ی درونی بهره ببرد و با لبیک گفتن به ندای درون خود، به احترام گذاشتن به حقوق دیگران اقدام نماید.